ÇEVREMİZDEKİ VARLIKLARI TANIYALIM
1- Projenin Amacı ve Sağladığı Kazanımlar
Bu ünite ile öğrencilerin;
• Doğadaki cansız varlıkları ve canlılar için önemini
• Canlı varlıkların ortak özelliklerini
kavramaları amaçlanmaktadır.
Bu üniteyi başarıyla tamamlayan her öğrenci;
- Canlı ve cansız doğayı gözlemleyerek doğanın nelerden oluştuğuna örnekler verir.
- Canlı olarak tanıdığı varlıklarda hangi özelliklerin bulunabileceğini tartışır.
- Canlı ve cansız varlıkların özellikleri ile ilgili bulgulara dayanarak bu varlıklar arasındaki farklılıkları örneklerle açıklar.
- Canlı olarak tanıdığı varlıklarda hangi özelliklerin bulunabileceğini tartışır.
- Canlıların ortak özelliklerini fark eder.
2- Canlı Deyince Ne anlıyoruz?
Bulunduğumuz ve yaşadığımız çevre içinde birçok varlık görürüz. Varlıklar; canlılar ve cansızlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Cansız varlık: Kendi başlarına hiç bir harekette bulunamayan varlıklardır. Ör: sıra, masa, sandalye, taş, makas, toprak gibi varlıklar cansız varlıklara örnektir.
Canlı varlık: Yaşayıp yer değiştirebilen varlıktır. Ör: insanlar, kediler, böcekler gibi varlıklar ise canlı varlıklara örnek olarak verilebilir.
Canlı ve cansız varlıklar arasında bazı farklılıklar vardır. Bunlar;
1- Cansız varlıklar
- Hareket edemezler.
- Solunum yapamaz, beslenemezler
- Enerji üretemez ve tüketemezler.
- Cansız varlıklar büyüyemez ve çoğalamazlar
2- Canlı varlıklar
- Hareket ederler.
- Yaşamsal faaliyetler için enerjiye ihtiyaç duyarlar.
- Bu nedenle beslenirler. Solunum yaparlar.
- Canlılar elde ettikleri enerji ile büyür ve çoğalırlar.
Bir varlığın canlı ve cansız olduğunu belirleyen özellikler vardır. Canlılara özgü olan bu özelliklere canlılık özellikleri denir. Canlılar dışarıdan bir etki olmadan hareket edebilirler. Dalda duran bir kuş ani bir ses duyduğunda kaçar. Bu olay kuşun bir uyarıya karşı verdiği tepkidir. Ancak taş sese karşı hiçbir tepki vermez. Kuş canlıdır, taş cansızdır.
Canlılar büyür, gelişir, beslenir, boşaltım yapar ve çoğalır. Bunlar canlılara ait özelliklerdir.
Canlılık özelliklerini şöyle özetleyebiliriz;
CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ
· Büyür ve gelişirler,
· Beslenirler,
· Hareket ederler,
· Solunum yaparlar,
· Uyartıları alır ve tepki verirler,
· Üreyip çoğalırlar.
Canlıların yaşamlarını sürdürdükleri ortama çevre denir. Çevrede canlı ve cansız varlıklar bir arada bulunurlar ve birbirlerini etkilerler. Örneğin, canlı bir varlık olan insan, yaşamak için cansız varlıklar olan hava ve suya ihtiyaç duyar. Denizde, karada ve havada birçok canlı ve cansız varlık bir arada bulunur. Bir nehrin kenarında yürüdüğümüzde su, taş ve kum gibi cansız varlıkların yanı sıra balık, böcek, kurbağa, ot, sazlık gibi farklı renkte ve şekilde birçok canlı varlık da görebiliriz. Dünyada farklı yerlerde yaşayan birçok canlı çeşidi olduğu bilinmektedir.
3- Bitki ve Hayvanların Canlılık Özellikleri
Bitkiler ve hayvanlar canlı varlıklar oldukları için her iki grupta canlılık özelliği taşır. Ancak bitki ve hayvanlar arasında canlılık faaliyetlerini gerçekleştiren organlar ve bu faaliyetlerin gerçekleşme şekli farklılık gösterir.
1- Büyüme ve Gelişme
Bütün canlılar büyürler ve gelişirler.
Hayvanlar: Hayvanlarda büyüme ve gelişme sınırlıdır. Hayvanlar dünyaya geldiklerinde annelerine göre çok küçüktürler. Zaman içinde büyür ve gelişirler. Kurbağa yavruları yumurtadan çıktığında küçüktür, büyüyüp ergin kurbağa olunca büyümesi durur.
Bitkiler: Bitkilerde büyüme süreklidir. Bitki yaşadığı sürece büyümeye devam eder. Bitkiler bir tohumun toprakta çimlenmesi ile fidan haline gelir. Fidan büyüyüp gelişerek ağacı oluşturur. Yetişkin bir bitki çiçek ve meyve verebilir.
2- Beslenme
Bütün canlılar hareket edebilmek, büyüyüp gelişebilmek, enerji elde edebilmek için beslenirler.
Hayvanlar: Hayvanlar kendi besinlerini üretemez. Besinlerini dışarıdan hazır olan canlılardır. Tüketicidirler. Bu sebeple besinlerini başka canlılardan karşılarlar. Bazı hayvanlar otla beslenir. Bazıları ise diğer hayvanları besin olarak kullanır.
Bitkiler: Bitkiler kendi besinlerini kendileri üretir. Bitkiler beslenmek için topraktaki madensel maddelere, suya havaya ve güneş ışığına ihtiyaç duyarlar.
Yeşil bitkiler kökleri ile topraktan su, madensel tuz, yaprakları ile havadan karbondioksit alır. Bu maddeleri, yapraklarındaki klorofillerde güneş ışığı yardımıyla birleştirip besin yapar. Besin yaparken de havaya oksijen verirler. Bu olaya fotosentez denir.
Su + Karbondioksit + Güneş ışığı --> Besin + Oksijen
Klorofil
Bitkiler aynı zamanda dolaylı olarak ya da direkt hayvanların da besin kaynağıdır.
3- Hareket
Canlılar ihtiyaçlarını karşılamak için hareket ederler.
Hayvanlar: Hayvanlar yer ve yön değiştirerek hareket ederler. Bazı hayvanlar uçar(kuş, kelebek), bazıları yüzer (balık), bazıları koşar (at, aslan) ve bazıları da sürünerek (yılan, kertenkele) hareket ederler.
Bitkiler: Bitkileri genelde hareketsiz olarak düşünürüz. Tüm canlı varlıklar gibi bitkiler de hareket eder ama hareketleri daha sınırlıdır. Bitkilerin hareketleri sadece yön değiştirerek gerçekleşir. Çünkü bitkiler kökleriyle toprağa tutunduklarından yer değiştiremezler. Bazı bitkiler çiçeklerini gündüz açıp gece kapatırlar. Ayrıca yaprak ve gövdelerini güneşe, köklerini ise suya doğru uzatırlar. Sarmaşık gibi bazı tırmanıcı bitkiler ise bir nesneye dokunduğunda ona yönelir ve sarılarak ondan destek alır.
4 - Solunum
Canlılar, canlılığını devam ettirebilmek için enerji harcarlar. Enerji üretmek için de besin ve oksijeni kullanırlar.
Besin ve oksijenden enerji üretme işlemine solunum adı verilir.
Canlılar solunum sonucu oluşan artık maddeleri boşaltım organları vasıtasıyla dışarı atarlar. Karbondioksiti de havaya verir.
Canlılarda solunum organları farklılık gösterir.
Hayvanlar: İnsanlar, köpekler, kediler, balinalar, inek, yarasalar ve ergin kurbağalar akciğerleri ile solunum yaparlar.
Balıkların ve kurbağa yavrularının solunum organları solungaçlarıdır.
Kelebek ve çekirge gibi böcekler trake solunumu yaparlar.
Solucanın solunum organı yoktur. Islak derileri ile dışarıdan oksijen alırlar.
Bitkiler: Bitkilerin solunum organları yapraklarıdır. Bitkilerde oksijen ve karbondioksit gazlarının değişimi yapraklarda gerçekleşir.
5- Boşaltım
Canlıların çeşitli faaliyetler sonunda vücutlarında zararlı atık maddeler oluşur. Zararlı atıkların vücuttan atılmasına boşaltım denir.
Her canlı boşaltım yapar. Boşaltım yapamayan canlı ölür.
Hayvanlar: Hayvanlar vücutlarında biriken zararlı maddeler farklı yollarla dışarı atılır. At, kedi koyun, köpek ve inek gibi hayvanların boşaltım organları böbreklerdir. Böbrekler vücutta biriken zararlı maddeleri dışarı atarak boşaltıma yardımcı olur.
Bitkiler: Bitkilerde boşaltım yapraklar tarafından gerçekleştirilir. Topraktan alınan suyun fazlası, yapraklardan terleme yoluyla atılır. Katı atıklar ise yapraklarda birikir. Yaprakların sararıp dökülmesiyle boşaltım gerçekleştirilmiş olur.
6- Uyartı Alabilme ve Tepki Verebilme
Canlılar uyarılara karşı tepki verirler. Hayvan ve bitkilerin uyartılara verdiği tepkiler farklıdır.
Hayvanlar: Hayvanlar uyartıları çabuk alır. Bu uyartılara hızlı ve sert tepkiler verir. Annesinin sesini duyan civciv hemen annesinin yanına gider. Yem yiyen serçe bir ses duyunca hemen kaçar. Kedi fareyi görünce koşar. Bu örnekler hayvanların uyartılara verdikleri tepkilerdir.
Bitkiler: Bitkiler soğuklar başlayınca yapraklarını döker. Yaprak dökümü ağaçların iklim değişikliğine verdiği tepkidir. Bitkiler genellikle ışığa, dokunmaya, suya ve yer çekimine tepki verirler.
7- Üreme
Canlılar nesillerini devam ettirebilmek için ürerler. Her canlı kendine benzeyen canlılar meydana getirirler. Bu olaya üreme denir. Çoğalma (üreme)canlının olgunlaştığının göstergesidir.
Hayvanlar: Hayvanların bazıları doğurarak çoğalır. At, inek, koyun, keçi, aslan ve ayı buna örnektir. Bazıları yumurtlayarak çoğalır. Timsah, kuşlar, balıklar, yılan da bunlara örnektir.
Bitkiler: Bitkilerin büyük bir kısmı çiçeklerinde ürettikleri tohumla çoğalır. Kayısı, şeftali ve eriğin ortasındaki çekirdeklerde tohum bulunur. Tohum uygun şartlar da çimlenerek yeni bitkiyi oluşturur.
çok güzel
YanıtlaSil